कलेजबाट निस्केका जुकरबर्गले कसरी बनाए अनलाइन साम्राज्य!

मार्क इलियट जुकरबर्गको जन्म मे १४, १९८४ मा भएको थियो । उनी एक अमेरिकी इन्टरनेट उद्यमी र परोपकारी व्यक्ति हुन्। उनी सामाजिक सञ्जाल वेबसाइट फेसबुक र यसको मूल कम्पनी मेटा प्लेटफर्म्सको सह-स्थापनाको लागि चिनिन्छन्, जसको उनी अध्यक्ष र प्रमुख कार्यकारी अधिकृत पनि हुन्। 

जुकरबर्गले हार्वर्ड विश्वविद्यालयमा अध्ययन गरे, जहाँ उनले फेब्रुअरी २००४ मा आफ्ना रूममेटएडुआर्डो सेभेरिन, एन्ड्रयू म्याककोलम, डस्टिन मोस्कोभिट्ज र क्रिस ह्युजेससँग फेसबुक सुरु गरेका थिए। मूलतः कलेज क्याम्पसहरू चयन गर्न सुरु गरिएको साइट द्रुत गतिमा विस्तार भयो । अन्ततः कलेजहरू भन्दा बाहिर विस्तार भएको फेसबुक २०१२ मा एक अरब प्रयोगकर्ताहरूमाझ पुग्यो। 

जुकरबर्गले मे २०१२ मा कम्पनीलाई बहुमत सेयरको साथ सार्वजनिक गरेका थिए। सन् २००७ मा २३ वर्षको उमेरमा उनी विश्वकै सबैभन्दा कान्छो अर्बपति बनेका थिए । फोर्ब्सको रियल टाइम बिलियनेयर्सका अनुसार १८ अगस्ट २०२२ सम्ममा जुकरबर्गको नेटवर्थ ६२.७ बिलियन डलर थियो।

सन् २००८ देखि टाइम पत्रिकाले जुकरबर्गलाई आफ्नो पर्सन अफ द इयर अवार्डको एक भागको रूपमा विश्वका १०० सबैभन्दा प्रभावशाली व्यक्तिहरूको सूचीमा राखेको छ, जसलाई उनले सन् २०१० मा मान्यता दिएका थिए। डिसेम्बर २०१६ मा, जुकरबर्ग फोर्ब्सको विश्वको सबैभन्दा शक्तिशाली व्यक्तिको सूचीमा दशौं स्थानमा थिए।

जुकरबर्गले माध्यमिक विद्यालयमा अध्ययन गर्दाखेरि नै कम्प्युटर र सफ्टवेयर लेखनमा काम गर्न थाले। हाई स्कूलमा, उनले एक प्रोग्राम निर्माण गरे जसले उनको घर र आफ्नो बुबाको दन्त कार्यालयको बीचमा सबै कम्प्युटरहरूसँग कुराकानी गर्न अनुमति दिन्थ्यो। जुकरबर्गले कलेजका वर्षहरूमा सिनाप्स मिडिया प्लेयर नामक एक सङ्गीत प्लेयर निर्माण गर्न काम गरे। यस उपकरणले प्रयोगकर्ताको सुन्ने बानी सिक्नका लागि मेशिन लर्निङको प्रयोग गरेको थियो, जुन स्ल्याशडोटमा पोस्ट गरिएको थियो र पीसी म्यागजिनबाट ५ मध्ये ३ को रेटिङ प्राप्त गरेको थियो। 

सन् २००२ मा जुकरबर्गले हार्भर्डविश्वविद्यालयको कक्षा सुरु गर्दासम्म उनले 'प्रोग्रामिङ प्रोडिजी'का रूपमा ख्याति पाइसकेका थिए । उनले मनोविज्ञान र कम्प्युटर विज्ञानको अध्ययन गरे। दोस्रो वर्षमा, उनले कोर्सम्याच नामक एक प्रोग्राम लेखे, जसले प्रयोगकर्ताहरूलाई अन्य विद्यार्थीहरूको छनौटको आधारमा कक्षा चयन निर्णयहरू गर्न र उनीहरूलाई अध्ययन समूहहरू गठन गर्न मद्दत गर्न अनुमति दिन्थ्यो। एक छोटो समय पछि, उनले एक फरक प्रोग्राम सिर्जना गरे जुन उनले सुरुमा फेसम्याश भने जसले विद्यार्थीहरूलाई फोटोहरूको छनौटबाट सबैभन्दा राम्रो देखिने व्यक्ति चयन गर्न अनुमति दिन्छ। 

यो साइट एक हप्ताको अन्त्यमा निकै लोकप्रिय भयो, तर अर्को सोमबार कलेजले यसलाई बन्द गर्यो । किनकि यसको लोकप्रियताले हार्वर्डको नेटवर्क स्विचहरू मध्ये एकलाई असर गरी विद्यार्थीहरूलाई इन्टरनेट पहुँच गर्नबाट रोकेको थियो। यसबाहेक, धेरै विद्यार्थीहरूले उनीहरूको फोटोहरू अनुमति बिना प्रयोग गरिएको गुनासो गरे। यसबारे, जुकरबर्गले सार्वजनिक रूपमा माफी मागेका थिए ।

जनवरी २००४ मा जुकरबर्गले नयाँ वेबसाइटको लागि कोड लेख्न थाले। फेब्रुअरी ४, २००४ मा, जुकरबर्गले आफ्नो रूममेट एडुआर्डो सेभेरिन, एन्ड्रयू म्याककुलम, डस्टिन मोस्कोभिट्ज र क्रिस ह्युजेसको साझेदारीमा thefacebook.com अवस्थित "द फेसबुक" को सुरुवात गरेका थिए। फेसबुकको लागि पहिलेको प्रेरणा फिलिप्स एक्सेटर एकेडेमीबाट आएको हुन सक्छ, जुन प्रिप स्कूलबाट जुकरबर्गले सन् २००२ मा स्नातक गरेका थिए। यसले आफ्नै विद्यार्थी डाइरेक्टरी, "द फोटो एड्रेस बुक" प्रकाशित गर्थ्यो। यस्ता फोटो डाइरेक्टरीहरू धेरै निजी विद्यालयहरूमा विद्यार्थी सामाजिक अनुभवको एक महत्त्वपूर्ण भाग थिए। 

साइट सुरु भएको ६ दिनपछि, हार्वर्डका तीन 'सिनियर विद्यार्थी' क्यामरून विन्क्लेभोस, टायलर विंकलेभोस र दिव्य नरेन्द्रले जुकरबर्गले जानीजानी उनीहरूलाई भ्रममा पारेको आरोप लगाएका थिए । उनले उनीहरूलाई HarvardConnection.com नामक सामाजिक सञ्जाल निर्माण गर्न मद्दत गर्नेछन् भनेर झुठो आश्वासन दिएको आरोप लागेको थियो। तीनै जनाले हार्वर्ड क्रिमसनमा उजुरी गरे र अखबारले जवाफमा अनुसन्धान सुरु गर्यो। जुकरबर्गले सम्पादकहरूलाई कथा नचलाउन सम्झाउन खोजे । उनीहरुले नमाने पछि जुकरबर्गले सम्पादकहरूको दुई इमेल खाताहरूमा अवैधानिक रुपमा छिरे । उनले फेसबुकबाट सम्पादकहरूको निजी लगइन डाटा लगको आधारमा यो काम गरेका थिए ।

फेसबुकको सोसल मिडिया प्लेटफर्मको आधिकारिक सुरुवात पछि, तीनै जनाले जुकरबर्ग विरुद्ध मुद्दा दायर गरे जसको परिणामस्वरूप एक सम्झौता भयो।  सम्झौत गर्न १.२ मिलियन फेसबुक सेयर र २० मिलियन अमेरिकी डलर नगद लागेको थियो। 

जुकरबर्गको फेसबुक केवल "हार्वर्ड चीज" को रूपमा सुरु भयो । तर पछि जुकरबर्गले यसलाई अन्य स्कूलहरूमा फैलाउने निर्णय गरे जसको लागि रूममेट डस्टिन मोस्कोविट्जको मद्दत गरे। कोलम्बिया, न्यूयोर्क विश्वविद्यालय, स्ट्यानफोर्ड, डार्टमाउथ, कोर्नेल, पेन्सिलभेनिया विश्वविद्यालय, ब्राउन र येलबाट फेसबुकको विस्तार सुरु भएको थियो।

जुकरबर्गले यो परियोजना पूरा गर्नका लागि आफ्नो दोस्रो वर्षमा हार्वर्ड छोडेका थिए। जुकरबर्ग, मोस्कोविट्ज र अन्य सह-संस्थापकहरू पालो अल्टो, क्यालिफोर्नियामा सरे, जहाँ उनीहरूले एउटा सानो घर कार्यालयको रूपमा भाडामा लिए। त्यहिँ, जुकरबर्गले पिटर थिएललाई भेटे, जसले कम्पनीमा लगानी गरे। जुकरबर्गका अनुसार समूहले हार्वर्ड फर्कने योजना बनाएको थियो, तर अन्ततः उनीहरूले क्यालिफोर्नियामै बस्ने निर्णय गरे। उनीहरूले पहिले नै प्रमुख कर्पोरेसनहरूद्वारा कम्पनी खरीद गर्ने प्रस्तावहरू अस्वीकार गरिसकेका थिए। सन् २००७ मा एक अन्तरवार्तामा जुकरबर्गले आफ्नो तर्क बारे यसो भने: "यो पैसाको मात्राको कारणले होइन। मेरो र मेरा सहकर्मीहरूको लागि, सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा यो हो कि हामी मानिसहरूको लागि खुला सूचना प्रवाह सिर्जना गर्दछौं। समूहहरूको स्वामित्वमा मिडिया कर्पोरेसन हुनु मेरो लागि आकर्षक विचार होइन।"

जेफ बेजोस र टिम कुक जस्ता अन्य अमेरिकी टेक्नोलोजी व्यक्तित्वहरूसँगै जुकरबर्गले चिनियाँ राजनीतिज्ञ लु वेईलाई ८ डिसेम्बर २०१४ मा फेसबुकको मुख्यालयमा स्वागत गरे। जुकरबर्गले अक्टोबर २३, २०१४ मा चीनको बेइजिङस्थित सिन्हुआ विश्वविद्यालयमा प्रश्नोत्तर सत्रमा भाग लिएपछि उक्त बैठक भएको थियो जहाँ उनले मन्दारिन चिनियाँ भाषामा कुराकानी गरेका थिए। यद्यपि चीनमा फेसबुक प्रतिबन्धित छ, जुकरबर्ग मानिसहरूमाझ अत्यधिक सम्मानित छन्। 

जुकरबर्गले फेसबुकको सिइओको रुपमा मात्र एक डलर तलब पाउँछन् । जून २०१६ मा, बिजनेस इनसाइडरले जुकरबर्गलाई एलन मस्क र साल खानसँग "विश्वका लागि मूल्य सिर्जना गर्ने शीर्ष १० बिजनेस भिजनरीहरू" मध्ये एक को रूपमा सम्मान गरेको थियो । उनी र उनकी पत्नीले आफ्नो सम्पत्तिको ९९% दिने प्रतिज्ञा गरेका थिए - जुन अनुमानित $ ५५.० बिलियन हो।

मे २५, २०१७ मा, हार्वर्डको ३६६ औँ स्थापना दिवसमा, जुकरबर्गले एक प्रारम्भिक भाषण दिएपछि हार्वर्डबाट मानार्थ उपाधि प्राप्त गरे।

जनवरी २०१९ मा, जुकरबर्गले फेसबुक, इन्स्टाग्राम र ह्वाट्सएप सहित तीन प्रमुख सोशल मिडिया प्लेटफर्महरूको लागि एन्ड-टु-एन्ड एन्क्रिप्टेड प्रणाली एकीकृत गर्ने योजना राखेका थिए। १४ अगस्ट २०२० मा, फेसबुकले आईओएस र एन्ड्रोइड दुवै उपकरणहरूमा इन्स्टाग्राम र मेसेन्जरका लागि च्याट प्रणालीहरू एकीकृत गरेको थियो। अपडेटले इन्स्टाग्राम र फेसबुक प्रयोगकर्ताहरू बीच क्रस-कम्युनिकेसनलाई प्रोत्साहित गरेको थियो ।

सन् २०२२ मा जुकरबर्गको कुल सम्पत्ति $ ५८.३ बिलियन रहेको छ । सानो आइडियाबाट सुरु भएको फेसबुकले अहिले विश्व मानचित्रमा इन्टरनेटलाई पुन: परिभाषित गरी नवीन बनाएको छ । उनको रचनात्मकता र साहसले भरिएको जीवनबाट हामीले नयाँ विचारका उद्यम गर्ने प्रेरणा पाउँछौँ ।