रतन नवल टाटा: एक महान उद्योगी र परोपकारीको कथा !

रतन नवल टाटाको जन्म २८ डिसेम्बर १९३७ मा भएको हो । उनी एक भारतीय उद्योगपति, परोपकारी र टाटा सन्सका पूर्व अध्यक्ष हुन्। उनी सन् १९९० देखि २०१२ सम्म टाटा ग्रुपका अध्यक्ष थिए र फेरि अक्टोबर २०१६ देखि फेब्रुअरी २०१७ सम्म अन्तरिम अध्यक्षको रूपमा काम गरेका थिए। उनले भारतका दुई नागरिक पुरस्कारहरू पद्म विभूषण (२००८) र पद्म भूषण (२०००) सम्मान पाएका छन् ।

उनी टाटा परिवारका उत्तराधिकारी हुन् र नवल टाटाका छोरा हुन् जसलाई पछि टाटा समूहका संस्थापक जमशेदजी टाटाका छोरा रतनजी टाटाले अपनाएका थिए। उनी कोर्नेल युनिभर्सिटी कलेज अफ आर्किटेक्चर र हार्वर्ड बिजनेस स्कूलका एड्भान्स म्यानेजमेन्ट प्रोग्रामका पूर्व विद्यार्थी हुन्, जुन उनले १९७५ मा पूरा गरेका थिए।

उनी सन् १९६१ मा आफ्नो कम्पनीमा सामेल भएका थिए । त्यसबेला, उनी टाटा स्टीलको पसलमा काम गर्थे । १९९१ मा जेआरडी टाटाको सेवानिवृत्तिपछि उनी  स्पष्ट उत्तराधिकारी थिए। उनले टाटा टीलाई टेटली, टाटा मोटर्सलाई जगुआर ल्यान्ड रोभर अधिग्रहण गर्न र टाटा स्टिललाई कोरस अधिग्रहण गर्न लगाए। उनको मुनाफाको लगभग ६०-६५% परोपकारमा दान गरिन्छ जसले उनलाई संसारको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण परोपकारीहरू मध्ये एक बनाउँदछ।

उनले टाटा समूहको नेतृत्व गरेको २१ वर्षको अवधिमा, राजस्व ४० गुणा भन्दा बढी बढेको छ, र नाफा ५० गुणा भन्दा बढी छ। उनले साहसपूर्वक टाटा टीलाई टेटली, टाटा मोटर्सलाई जगुआर ल्यान्ड रोभर र टाटा स्टीललाई कोरस अधिग्रहण गर्न लगाए। यी सबै कुराहरूले टाटालाई मुख्यतया भारत-केन्द्रित समूहबाट विश्वव्यापी व्यवसायमा परिणत गर्यो । अहिले टाटाको ६५% भन्दा बढी राजस्व १०० भन्दा बढी देशहरूबाट आउँदछ। 

उनले टाटा नानो कारको परिकल्पना गरेका थिए। सन् २०१५ मा, उनले हार्वर्ड बिजनेस स्कूलको क्रिएटिङ इमर्जिङ मार्केट्स परियोजनाका लागि एक अन्तर्वार्तामा टाटा नानोको विकास महत्वपूर्ण थियो भनेर भनेका थिए । उनका अनुसार यसले कारहरूलाई औसत भारतीय उपभोक्ताको पहुँचभित्र पुर्याउन मद्दत गरेको थियो। 

रतन टाटाले २८ डिसेम्बर २०१२ मा टाटा समूहमा आफ्नो कार्यकारी अधिकारबाट राजीनामा दिएका थिए । बोर्ड अफ डाइरेक्टर्सले साइरस मिस्त्रीलाई उत्तराधिकारीको रूपमा नियुक्त गर्न अस्वीकार गरे पछि २४ अक्टोबर २०१६ मा साइरस मिस्त्रीलाई टाटा सन्सको अध्यक्षबाट हटाइयो र पुन: रतन टाटालाई अन्तरिम अध्यक्ष बनाइयो। 

रतन टाटाले व्यक्तिगत रुपमा पनि विभिन्न स्टार्ट-अप कम्पनीहरुमा लगानी गर्ने गरेका छन् । जस्तै, उनले स्न्यापडीलमा लगानी गरेको थिए जुन भारतको प्रमुख ई-वाणिज्य वेबसाइटहरू मध्ये एक बनिसकेको छ । जनवरी २०१६ मा, टीबक्स, एक अनलाइन प्रिमियम भारतीय चिया विक्रेता र क्याशकरो.कम एक छूट कुपन र क्यास-ब्याक वेबसाइटमा पनि उनको लगानी छ।  उनले ओला क्याब्समा ०.९५ करोड भारु लगानी गरेका छन् । 
अप्रिल २०१५ मा, टाटाले चिनियाँ स्मार्टफोन स्टार्टअप शाओमीमा हिस्सेदारी अधिग्रहण गरेको रिपोर्ट आएको थियो। सन् २०१६ मा, उनले नेस्टवे, एक अनलाइन पोर्टलमा ब्याचलरहरूका लागि पूर्ण रूपमा सुसज्जित फ्ल्याटहरू फेला पार्ने कम्पनीमा लगानी गरेका थिए ।

टाटा मोटर्सले गुजरातमा साणंद प्लान्टबाट टिगोर इलेक्ट्रिक गाडीको पहिलो ब्याच सुरु गरेको थियो, जसको बारेमा रतन टाटाले भने, "टिगोरले भारतको विद्युतीय सपनालाई द्रुत गतिमा अगाडि बढाउने इच्छालाई सङ्केत गर्दछ।" भारत सरकारले सन् २०३० सम्ममा विद्युतीय कार मात्र राख्ने महत्वाकांक्षी लक्ष्य राखेको छ । 
रतन टाटाले अन्तरपुस्ता मित्रतालाई प्रोत्साहित गर्ने उद्देश्यले वरिष्ठ नागरिकहरूका लागि भारतको सहयोगी स्टार्टअप गुडफेलोको सुरुवात गरेका थिए।

रतन टाटा उद्यमका साथै परोपकारका लागि पनि चर्चित छन् । टाटा शिक्षा, चिकित्सा र ग्रामीण विकासको एक समर्थक हो र भारतमा एक अग्रणी परोपकारी मानिन्छ। टाटाले युनिभर्सिटी अफ न्यु साउथ वेल्स फ्याकल्टी अफ इन्जिनियरिङलाई चुनौती दिइएका क्षेत्रहरूका लागि शुद्ध पानी प्रदान गर्न क्यापेसिटिभ डिओनाइजेशन विकास गर्न सहयोग गरेका थिए।

नोभेम्बर २०१८ मा खोलिएको क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, सान डिएगो (यूसी सान डिएगो) मा रहेको टाटा हलमा जैविक र भौतिक विज्ञानका लागि सुविधाहरू छन् । यो टाटा इन्स्टिच्युट फर जेनेटिक्स एण्ड सोसाइटीको घर पनि हो। टाटा इन्स्टिच्युट फर जेनेटिक्स एण्ड सोसाइटी एक द्वि-राष्ट्रिय संस्था हो जसले भेक्टर-जनित रोगहरूको सामना गर्ने क्षेत्रमा सामाजिक र पूर्वाधार विकासमा सहयोग पुर् याउन यूसी सान डिएगो र भारतमा अनुसन्धान अपरेसनहरू बीच अनुसन्धान समन्वय गर्दछ। 

रतन टाटाको अध्यक्षतामा टाटा ट्रस्टले अल्जाइमर रोगको अन्तर्निहित संयन्त्रहरूको अध्ययन गर्न र यसको प्रारम्भिक निदान र उपचारको लागि विधिहरू विकास गर्न सेन्टर फर न्यूरोसाइन्स, इन्डियन इन्स्टिच्युट अफ साइन्सलाई रु ७५० मिलियन अनुदान प्रदान गरेको थियो।

यी महान परोपकारी उद्योगी रतन टाटाबाट आगामी पुस्ताले कसरी एक व्यक्तिले उद्योग र समाजसेवालाई एकसाथ लिएर एक पूर्ण जीवन जिउन सक्छ भन्ने कुरा सिक्न सक्छ ।