कोदोको रक्सी ब्रान्डिङ गर्दै गण्डकी विश्वविद्यालय, कसरी हुँदैछ अनुसन्धान ?

गण्डकी सरकारले स्थापना गरेको गण्डकी विश्वविद्यालयले नेपालको घरेलु मदिरा कोदोको रक्सीमा अनुसन्धान गरिरहेको छ । कोदोको रक्सीलाई ब्रान्डिङ गर्न अनुसन्धान थालिएको हो । कोदोबाट बन्ने रक्सीजन्य पदार्थबारे विज्ञ समूहले अनुसन्धान थालेको हो । अनुसन्धान केन्द्र निर्देशक प्रा.डा. देवप्रसाद पाण्डेको संयोजकत्वमा ६ सदस्यीय विज्ञ टोलीले अध्ययन अन्तिम चरणमा पुर्‍याएको छ ।

विश्वविद्यालयले कास्की, स्याङ्जा, म्याग्दी, लमजुङ र नवलपुरबाट रक्सी संकलन गरेर गुणस्तर मापन गरेको छ  । ल्याव रिपोर्टले विश्व स्वास्थ्य संगठन र नेपाल सरकारले तोकेको मापदण्डअनुसारको पेय पदार्थ भए यसलाई ब्रान्डिङ गर्ने विश्वविद्यालयले जनाएको छ ।

‘कोदोको मदिराजन्य अनुसन्धानले नेपाललाई नै समृद्ध बनाउने तथ्य बाहिर ल्याउँछ भन्ने हाम्रो विश्वास छ,’ कार्यदलका संयोजक पाण्डे भन्छन्, ‘अनुसन्धानले कोदोको मदिराजन्य पदार्थ उत्पादनमा नयाँ रहस्य पक्कै आउँछ । यसबाट विदेशी ब्रान्डका रक्सीको आयात घटाउँदै देशलाइ समृद्ध बनाउने आधार तयार हुनेछ । कोदोको रक्सीलाई ब्रान्डिङ गरेर त्यसको प्याटेन्ट राइटसमेत नेपालको हुनेछ ।’

विदेशबाट महँगा रक्सी नेपालमा आयात हुँदा अर्वौं रुपैयाँ बाहिरिएको छ । कोदोको रक्सी स्वादमा पनि फरक भएकोले यसलाई ब्रान्डिङ गर्नुपर्ने आवाज सर्वत्र छ । गण्डकी प्रदेशसभामा बोल्ने सांसदहरूले पनि कोदोको रक्सीलाई वैध बनाउनुपर्ने आवाज उठाएका थिए । रक्सीको अनुसन्धानमा पाँच करोड खर्च हुने बताइएको छ ।

विश्वविद्यालयले प्रत्येक जिल्लाका ८५ वटा नमुना संकलन गरेको छ । परम्परागत रूपमा मदिरा उत्पादन गर्ने चार सय २५ घरको नमुना संकलन भएको पाण्डेले जानकारी दिए । उक्त मदिरा उत्पादन प्रक्रिया समेत मसिनो गरी अनुसन्धान गरिएको छ । खाद्य प्रविधि विभागमा एक वर्ष लगाएर रक्सीको इथानल, मिथानल र आर्सेनिकसहित विभिन्न सूचक हेरिएको छ । केही नमुनामा विषाक्त तत्व भेटिए पनि सबैमा त्यस्तो नभएको उनले बताए ।

‘मानिसको जीवनसँग जोडिएको रिसर्च भएकाले यसको अनुसन्धानले केही समय लिन्छ नै । केही नमुनामा मिथानल भेटिएको छ, यसले मानव स्थास्थ्यमा असर गर्छ,’ उनले भने, ‘अब मर्चाको पनि अन्तिम रिपोर्ट आउने तयारीमा छ । अल्कोहल र मर्चा पछि हामी कोदोको उत्पादनको विषयमा समेत अनुसन्धान गर्छौं ।’

गण्डकी विश्वविद्यालयले केही समयअघि अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक कार्यशाला गरेको थियो । बेलायत, कोरिया, अमेरिकालगायत देशका विज्ञहरू सहभागी थिए । घरेलु रक्सी उत्पादनलाई गैरकानुनी मानिँदै आएकोमा पछिल्लो वर्षमा यसको ब्रान्डिङबारे बहस हुन थालेको हो ।