रुसबाट सस्तोमा तेल पाउँदा भारतीय रिफाइनरी कम्पनीहरु मालामाल

युक्रेन युद्ध सुरु भएदेखि भारतीय रिफाइनरीहरुले रुसबाट अनुदानित मूल्यमा बम्पर तेल खरिद गरेर अर्बाैं डलरभन्दा बढी बचत गरेका छन्। 

अंग्रेजी वेबसाइट इन्डियन एक्सप्रेसको रिपोर्टअनुसार भारतीय रिफाइन कम्पनीहरुले युक्रेन युद्धपछि सस्तो रुसी कच्चा तेलको खरिदमा भारी वृद्धि गरेर मे २०२३ सम्ममा कम्तीमा ७.१७ अर्ब डलर बचत गरेका छन्। इन्डियन एक्सप्रेसको यो रिपोर्ट भारत सरकारको वाणिज्य मन्त्रालयले भर्खरै जारी गरेको वस्तुगत र देशगत रिपोर्टमा आधारित छ। प्रतिवेदनमा पछिल्लो १४ महिना अर्थात मे २०२३ सम्मको तथ्यांकलाई विश्लेषण गरिएको छ।

भारत विश्वको तेस्रो ठूलो तेल खपत र आयात गर्ने देश हो। भारत आफ्नो तेल आवश्यकताको ८५ प्रतिशतभन्दा बढी पूरा गर्न आयातमा निर्भर छ। युक्रेनसँगको युद्धका कारण युरोपेली देशहरुले रुसमाथि धेरै आर्थिक प्रतिबन्ध लगाएका छन्। आर्थिक प्रतिबन्ध हटाउन रुसले भारतलाई सहुलियत मूल्यमा कच्चा तेल निर्यात गरिरहेको छ।

मूल्यमा छुटको फाइदा उठाउँदै भारतीय रिफाइनरी कम्पनीहरुले बम्पर तेल आयात गरिरहेका छन्। यसबाट पनि अनुमान गर्न सकिन्छ कि कुनै समय भारतमा सानो तेल निर्यातक थियो। आज भारत सबैभन्दा ठूलो तेल आपूर्तिकर्ता देश बनेको छ।

रिपोर्टका अनुसार भारतको व्यापार तथ्यांक विश्लेषणले देखाउँछ कि अप्रिल २०२२ देखि मे २०२३ अर्थात् १४ महिनामा भारतले कुल १८६.४५ अर्ब डलरको तेल आयात गरेको छ। यदि रुसी कच्चा तेलको भुक्तानी अन्य आपूर्तिकर्ता देशहरुसरह गरिएको भए भारतको तेल आयात बिल १९३.६२ अर्ब डलर हुन्थ्यो।

रिपोर्टअनुसार अप्रिल २०२२ देखि मे २०२३ सम्म भारतले १८६.४५ अर्ब डलरको तेल आयात गरेको छ। जसमध्ये रुसबाट ४० अर्ब डलरको तेल आयात भएको थियो। यो १४ महिनाको अवधिमा भारतीय रिफाइनरहरुका लागि औसत रुसी कच्चा तेलको मूल्य प्रतिब्यारेल ७९.७५ डलर थियो। जुन अन्य देशहरुको औसत मूल्यभन्दा लगभग १४.५ डलरले कम हो।

प्रतिशतका रुपमा हेर्दा भारतले अन्य देशको तुलनामा करिब १५.३ प्रतिशत छुटमा रुसी तेल किनेको छ। भारतको कुल वैदेशिक व्यापारको तुलनामा करिब ७ अर्ब डलरको बचत धेरै नहुन सक्छ तर यो बचत भारतीय रिफाइन कम्पनीका लागि उचित छ भन्न सकिन्छ। 

प्रतिवेदनका अनुसार यो बचत मुख्यतया ५ भारतीय कम्पनीमा भएको छ। किनकि कच्चा तेलको मूल्य ग्रेडमा निर्भर गर्दछ। त्यसैले तिनीहरुको मूल्य पनि फरक हुन सक्छ। सरकारले ग्रेडअनुसारको तथ्यांक सार्वजनिक गर्दैन। त्यसैले प्रतिवेदन तयार गर्न कच्चा तेलको औसत पहुँच मूल्य र आयातको मात्रा प्रयोग गरिएको हुन्छ।

अप्रिल २०२२ र मे २०२३ बीच भारतको कुल २८०.४१ मिलियन टन अर्थात २.०६ बिलियन ब्यारेल तेल आयातमा रुसी कच्चा तेलको हिस्सा २४.२ प्रतिशत थियो। यस अवधिमा रुसले भारतलाई कच्चा तेलको सबैभन्दा ठूलो आपूर्तिकर्ता इराक र साउदी अरबलाई पनि पछाडि छोड्यो। मे २०२३ सम्ममा भारतीय तेल बजारमा २१ प्रतिशत हिस्सा भएको इराक दोस्रो स्थानमा थियो। जब कि साउदी अरब १६.४ प्रतिशत सेयरसहित तेस्रो स्थानमा छ। संयुक्त अरब इमिरेट्स (यूएई) भारतमा चौथो ठूलो तेल निर्यातक हो।

अप्रिल २०२२ र मे २०२३ को बीचमा रुसी तेलको मूल्य इराकी तेलको तुलनामा १० प्रतिशत र यूएईको तुलनामा २२.१ प्रतिशतले कम थियो। त्यसैगरी रुसी तेलको मूल्य साउदी अरबबाट १९ प्रतिशत, अमेरिकी कच्चा तेलबाट ११.७ प्रतिशत र कुवेतबाट खरिद गरिएको तेलको मूल्य १५.४ प्रतिशतले घटेको थियो।

प्रतिवेदनका अनुसार भारतीय रिफाइन कम्पनीहरुले रुसी तेल आयात उच्च स्तरमा गरेको छ। मे महिनामा भारतले कुल तेल आयातको ४०.४ प्रतिशत रुसबाट आयात गरेको थियो। जहाँ इराकको हिस्सा १८.३ प्रतिशत र साउदी अरेबियाको हिस्सा १२.२ प्रतिशत थियो।

मे महिनामा भारतीय कम्पनीहरुले आयात गरेको रुसी कच्चा तेलको औसत मूल्य प्रतिब्यारेल ७०.१७ डलर थियो। यो मूल्य अन्य आपूर्तिकर्ता देशहरुको तुलनामा प्रतिब्यारेल ८.११ डलरले कम हो। अर्थात् मे महिनामा रुसी तेलको मूल्य औसतमा १०.४ प्रतिशतले कम थियो। 

मे महिनामा इराकी कच्चा तेलको औसत मूल्य प्रतिब्यारेल ७५.१६ डलर थियो। जब कि साउदी अरबको तेलको मूल्य प्रतिब्यारेल ८४.१७ डलर थियो।

प्रतिवेदनमा भनिएको छ कि यो छुट भारतीय रिफाइन कम्पनीहरुको दृष्टिकोणबाट महत्वपूर्ण छ। तर, यो छुट अपेक्षा गरेजस्तो छैन। यसको एउटा कारण रुसी कच्चा आयातका लागि भाडा र बीमाको उच्च लागत हो। युक्रेन युद्धका कारण रुसी तेल ढुवानीका लागि भाडा र बीमा लागत निकै बढेको छ। यही कारणले गर्दा रुसी तेलमा बढी छुट दिइए पनि भारत पुग्दा तुलनात्मक रुपमा कम हुन्छ।

–एजेन्सी