विश्वव्यापी व्यवसायलाई भारतीय रुपैयाँमा सेटल गर्न सकिने भारतीय रिजर्व बैंकको ऐतिहासिक निर्णय

अहिले भारतीय रुपैयाँ डलरको बराबरी गर्न लागिपरेको छ । भारतीय रिजर्व बैंकले सोमबार एक ठूलो निर्णय गरेर अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार सम्झौताको लागि भारतीय रुपैयाँ प्रयोग गर्न अनुमति दिएको छ। आरबीआईले विश्वव्यापी रूपमा हुने हरेक व्यवसायलाई भारतीय रुपैयाँमा सेटल गर्न सकिने बताएको छ। वास्तवमा निर्यातमा भारतीय रुपैयाँको प्रयोगले गर्दा विश्व व्यापारमा रुपैयाँ बलियो हुनेछ।

नेपालकाे ६० प्रतिशतभन्दा बढी व्यापार भारतसँग नै हुने गरेकाे छ भने नेपाली रुपैयाँ र भारतीय रुपैयाँमा निश्चित विनिमय प्रणाली लागु छ । भारतीय रुपैयाँ बलियाे हुँदा त्यसकाे प्रत्यक्ष लाभ नेपाली रुपैयाँले पनि पाउनेछ । अहिले भारतीय रुपैयाँ कमजाेर हुँदाकाे असर स्वरुप नेपालमा अमेरिकी डलरकाे विनिमय दर १२७.४१ उच्च विन्दुमा पुगेकाे छ ।

उल्लेखनीय कुरा के छ भने भारतीय रुपैयाँमा व्यापार सम्झौताको सुविधासँगै भारतले अब डलरमा कारोबार गर्न नचाहेका देश वा कम्पनीहरूसँग व्यापार गर्न सहज हुनेछ। उदाहरणका लागि रुस–युक्रेन युद्धपछि अमेरिकाले पूर्वका धेरै देशलाई रुससँग डलरमा व्यापार गर्न प्रतिबन्ध लगाएको थियो,त्यस्ता मुलुकसँग व्यापार गर्न सहज हुने भएकोले रुपैयामा व्यापार गर्ने विकल्प थियो ।

भारतीय रिजर्भ बैंक (आरबीआई) ले सोमबार भारतीय मुद्रामा आयात र निर्यातको लागि थप व्यवस्था गर्न बैंकहरूलाई निर्देशन दिएको छ । विश्व व्यापार समुदायको रुपैयाँमा बढ्दो चासोलाई ध्यानमा राख्दै रिजर्भ बैंकले एक परिपत्रमा यो प्रणाली लागू गर्नु अघि बैंकहरूले आफ्नो विदेशी विनिमय विभागबाट पूर्व स्वीकृति लिनुपर्ने बताएको छ। आरबीआईले भनेको छ–‘भारतबाट निर्यात बढाउन र भारतीय रुपैयाँमा विश्वव्यापी व्यापार समुदायको बढ्दो चासोलाई जोड दिँदै, बिल बनाउन, भुक्तानी र भारतीय रुपैयामा आयात-निर्यातको व्यवस्थापनमार्फत विश्वव्यापी व्यापार बढाउने निर्णय गरिएको छ ।’

परिपत्रअनुसार व्यापार सम्झौताहरू समाधान गर्न सम्बन्धित बैंकहरूलाई साझेदार व्यापारिक देशको एजेन्ट बैंकको विशेष रुपैया भोस्ट्रो खाता आवश्यक हुनेछ। केन्द्रीय बैंकले भन्यो, ’यस व्यवस्थामार्फत भारतीय आयातकर्ताहरूले विदेशी विक्रेता वा आपूर्तिकर्ताबाट वस्तु वा सेवाको आपूर्तिवापतको बिल वा बिलविरुद्ध भारतीय रुपैयाँमा तिर्नुपर्नेछ, जुन एजेन्ट बैंकको विशेष भोस्ट्रो खातामा जम्मा गरिनेछ। त्यसैगरी विदेशमा वस्तु वा सेवा आपूर्ति गर्ने निकासीकर्तालाई सो देशको तोकिएको बैंकको तोकिएको भोस्ट्रो खातामा जम्मा भएको रकमबाट भारतीय रुपैयाँमा भुक्तानी गरिनेछ। यो व्यवस्थासँगै भारतीय निर्यातकर्ताले विदेशी आयातकर्ताबाट पनि रुपैयाँमा अग्रिम भुक्तानी लिन सक्नेछन् ।’