मानव शरीर: परमाणुहरूको अद्भुत संसार

बाहिरबाट झट्ट हेर्दा हाम्रो शरीर हाडछाला र मासुहरु अनि अन्य अङ्गप्रत्यङ्गहरु मिलेर बनेको देखिन्छ । तर हामीले गहिरिएर विश्लेषण गर्ने हो भने यस संसारका सम्पूर्ण वस्तुहरु नै परमाणुहरुको संयोजनबाट बनेको हुन्छ । यस हिसाबले हेर्दा हाम्रो शरीर पनि परमाणुहरुको संयोजनबाट नै बनेको हुन्छ भन्दा अत्युक्ति नहोला ।

वैज्ञानिकहरुका अनुसार एउटा औसत तौल भएका मानिस (७० किलोग्राम) को शरीरमा करिब सात अक्टलिन (octillion  ‍= ७ को पछाडि २७ वटा शून्य जोडिएको संख्या) परमाणुहरु हुन्छन् ।

एउटा सिङ्गो मानिसको शरीरमा ९६.२ प्रतिशत त अक्सिजन, कार्बन, हाइड्रोजन र नाइट्रोजन हुने गर्छन् । त्यसैले यी चार तत्त्वहरुलाई मानव शरीरको आधारभूत तत्त्व मानिन्छ । यीमध्ये अक्सिजन ६५% हुन्छ । हाम्रो शरीरमा सबैभन्दा धेरै पाइने तत्त्व अक्सिजनले पानी र विभिन्न अणुहरूको निर्माण गर्छ।

त्यसपछि सबैभन्दा बढी कार्बन १८.५% पाइन्छ ।  कार्बन प्रोटीन, कार्बोहाइड्रेट, र डिएनए जस्ता जीवनका आधारभूत संरचनाहरू बनाउने महत्त्वपूर्ण तत्त्व हो ।

कार्बनपछि मानिसको शरीरमा सबैभन्दा बढी हाइड्रोजन ९.५% पाइन्छ । यो पानीका साथसाथै धेरै जैविक अणुहरूको एक भाग हो।त्यसैगरी, नाइट्रोजन ३.२% पाइन्छ । यो तत्त्वले पनि शरीरमा प्रोटीन र डीएनएजस्ता अणुहरू बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

यसरी गहिराईमा पुगेर हेर्दा मानिसको शरीरमा भएका हड्डी, छाला, मासु, रक्तनली र अन्य सबै अङ्ग-प्रत्यङ्गहरू परमाणुहरूको संयोजनबाट बनेका हुन्छन्। परमाणु भनेको सबै पदार्थको आधारभूत संरचना हो, र यसैबाट हाम्रो शरीरका सबै प्रकारका कोष (cells) र तन्तुहरु (tissues) बनेका हुन्छन्। यो कुरालाई अझ सजिलो गरी बुझ्नका लागि, शरीरको संरचनालाई विभिन्न तहमा हेरौं:

परमाणु (Atoms):

परमाणु भनेको सबै पदार्थको सबैभन्दा सानो एकाइ हो, जसले आफ्नो रासायनिक गुणधर्म कायम राख्छ। मानिसको शरीरमा अक्सिजन, हाइड्रोजन, कार्बन, र नाइट्रोजनजस्ता तत्त्वका परमाणुहरूको मात्रा मुख्य रुपमा हुन्छ।

अणु (Molecules):

परमाणुहरू आपसमा मिलेर अणुहरू बनाउँछन्। उदाहरणका लागि, दुई हाइड्रोजन र एक अक्सिजन परमाणु मिलेर पानी (H₂O) बन्छ। पानी हाम्रो शरीरको ६० प्रतिशतभन्दा बढी हिस्सा हो।

3. कोष (Cells):

अणुहरू मिलेर कोष (cells) निर्माण हुन्छन्। कोष भनेको जीवनको आधारभूत संरचना हो। हाम्रो छाला, रक्त, हड्डी, मासुजस्ता सबै भागहरू कोषहरूको समूहबाट बनेका हुन्छन्।

तन्तुहरु (Tissues) र अङ्ग (Organs):

कोषहरू एकसाथ मिलेर टिस्यूहरु बनाउँछन्। टिस्यूहरू मिलेर विभिन्न अङ्गहरू (जस्तै, हृदय, मस्तिष्क, मिर्गौला) बन्छन्।

हड्डी, छाला, रक्तनली आदि

हड्डीहरू: हड्डीको संरचना मुख्य रूपमा क्याल्सियम, फस्फेट, र अन्य खनिजहरूको अणुबाट बनेको हुन्छ। यी खनिजहरू परमाणुहरूको संयोजनबाट नै निर्माण भएका हुन्।

छाला: छाला कोषहरूको समूह हो, जसमा पानी, प्रोटीन (जस्तै, कोलाजेन), र लिपिड (चिल्लो अणुहरू) हुन्छन्। यी सबै अणुहरू परमाणु मिलेर बनेका हुन्।

रक्तनली: रक्तनलीहरू पनि कोषहरूको समूहबाट बनेका हुन्छन्, जसमा प्रोटीन र अन्य जैविक पदार्थ हुन्छन्।

मासु: मासु प्रोटीन (जस्तै, मियोसिन, एक्टिन) र पानीले बनेको हुन्छ। यी सबै प्रोटीन अणुहरू परमाणुहरूको संयोजनबाट नै बनेका हुन्।

अन्ततः, सबै अङ्गहरू र प्रणालीहरू मिलेर शरीरको सम्पूर्ण संरचना तयार भएको हुन्छ।

असंख्य परमाणु, खाली भाग हटाउने हो भने सबै जनसंख्या चिनीको क्युबमा अटाउन सक्छ !

मानिसको शरीरमा गन्नै नसकिने सङ्ख्यामा परमाणुहरू भए पनि, एउटा रोचक तथ्य के हो भने  परमाणुको 99.9999999999999% भाग खाली ठाउँ मात्र हो। परमाणुको कोर (नाभिका) र इलेक्ट्रोनहरूको बीचमा विशाल खाली स्थान हुन्छ। यदि विज्ञानले कुनै तरिकाले यी सबै परमाणुहरूभित्रको खाली स्थान हटाउन सक्यो भने, पूरै मानव जातिको द्रव्यमान (जनसंख्या लगभग ८ अर्ब मान्छे) चिनीको एउटा क्युब बराबरको ठाउँमा अटाउन सक्छ।यो तथ्यले देखाउँछ कि हाम्रो अस्तित्व विशाल खाली ठाउँमा आधारित छ, जसले परमाणु र यसको संरचनाको अद्भुतता झल्काउँछ ।

एजेन्सी